ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΕΙΧΩΝ

Οι Μούσες

 Εργασία στο μάθημα της Οδύσσειας
από τη μαθήτρια του Α3 Λίλα Ποθητού

Οι Μούσες στην αρχαία ελληνική μυθολογία είναι εννέα αρχαίες θεότητες κόρες του Δία και της Μνημοσύνης  Για τις Μούσες υπήρχαν πολλές διαφορετικές εκδοχές στην αρχαιότητα, που αφορούσαν τόσο την καταγωγή τους, όσο και τον αριθμό τους.

Την ονομασία Μούσες έδωσε ο Πίερος, όπως αναφέρει ο Ησίοδος. Γεννήθηκαν από τους θεούς στα πανάρχαια χρόνια. Ήταν φύλακες της γνώσης στα Μουσεία (βιβλιοθήκες και διδακτήριο), που διαιώνιζαν τον Ελληνικό Λόγο. Ιστορικά οι Μούσες του Παρνασσού ήταν μεγάλες δασκάλες και δίδαξαν την πανάρχαια ελληνική ιστορία και την γενεαλογία των θεών του Ολύμπου, μέσα από τα κείμενα του Ησιόδου. Όλοι σχεδόν οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς τις επικαλούνται στην αρχή των έργων τους σαν υπαρκτά και διαχρονικά πρόσωπα και τις ικετεύουν να τους βοηθήσουν να αποδώσουν σωστά τον προφορικό ή γραπτό λόγο τους. Στις ζωγραφικές και γλυπτικές απεικονίσεις οι καλλιτέχνες τις παρουσιάζουν ως αέρινες μορφές με στοχασμό και θεϊκή ομορφιά, που κρατούν δάφνες και μουσικά όργανα και απαγγέλλουν ή τραγουδούν ολόγυρα από το μεγάλο δάσκαλο Απόλλωνα. Εντύπωση κάνει στον αναγνώστη των αρχαίων λόγων, ότι κανείς δεν αμφισβητεί την ύπαρξη τους. Οι Μούσες ήταν δεμένες με τη γνώση, το λόγο, τα γράμματα και τις τέχνες. Στην πρώτη γενιά των Μουσών ανήκουν οι επτά θυγατέρες του Ουρανού και της Γης (όσα και τα φωνήεντα του ελληνικού αλφάβητου).

 Αρχικά οι θεότητες αυτές ήταν νύμφες του βουνού και των νερών. Ο Ησίοδος στη Θεογονία αφηγείται: «Η Μνημοσύνη κοιμήθηκε στην Πιερία με το γιο του Κρόνου και γέννησε αυτές τις παρθένες που μας κάνουν να ξεχνάμε τα βάσανά μας και απαλύνουν τους πόνους μας. Εννιά νύχτες συνέχεια ο συνετός Δίας ανεβαίνοντας στο ιερό κρεβάτι του, κοιμότανε δίπλα στη Μνημοσύνη, μακριά απ? όλους τους αθανάτους. Ύστερα από ένα χρόνο, όταν οι εποχές και οι μήνες είχαν συμπληρώσει τον κύκλο τους κι όταν πέρασαν πολλές μέρες η Μνημοσύνη γέννησε εννιά κόρες?, που όλες τις μάγευε η μουσική?».

Πίστευαν πως κατοικούσαν στον Όλυμπο και τραγουδούσαν με τις ακούραστες φωνές τους θείες μελωδίες και ύμνους, παίζοντας λύρα. Το θέμα των τραγουδιών τους ήταν πάντα η αρχοντική καταγωγή των θεών, τους οποίους εγκωμιάζουν. Κυρίως όμως υμνούν τον Δία και το μεγαλείο του, καθώς ήταν εκείνος που δημιούργησε τον "κόσμο" με την έννοια ότι έβαλε σε τάξη το σύμπαν και όρισε τους κανόνες που διέπουν τη ζωή των θεών και ανθρώπων. Το πόσο στενά δεμένες ήταν μαζί του φαίνεται από το ότι τις αποκαλούσαν "Ολυμπιάδες". Σπανιότερα δόξαζαν με τα τραγούδια τους το γένος των ανθρώπων και τους φημισμένους ήρωες. Το αρμονικό τους τραγούδι μάγευε το βασιλιά των θεών και των ανθρώπων, γέμιζε με ευφορία τις ψυχές όλων των θεών και γοήτευε ολόκληρη τη φύση η οποία στεκόταν ασάλευτη κάθε φορά που οι Μούσες ακούγονταν από την κορυφή του Ολύμπου, για να τις αφουγκραστεί: ο ουρανός, τα άστρα, η θάλασσα και τα ποτάμια, όλα σιωπούσαν ευλαβικά... Οι Μούσες τραγούδησαν για να γιορταστούν οι γάμοι της Θέτιδας με τον Πηλέα και της Αρμονίας με τον Κάδμο. Τραγούδησαν ακόμη θρηνητικά στην ταφή του Αχιλλέα. Ο Πλάτωνας αναφέρει τον εξής μύθο: όταν γεννήθηκαν οι Μούσες και μαζί τους η ποίηση και η μουσική, κάποιοι θνητοί γοητεύθηκαν τόσο πολύ, που συνεχώς τραγουδούσαν, ξεχνούσαν να φάνε και να πιούνε κι έτσι πέθαιναν σιγά σιγά, χωρίς να υποφέρουν. Απ' αυτούς κατάγονται τα τζιτζίκια, που είναι προστατευόμενα των Μουσών και που συνεχώς τραγουδούν ξεχνώντας πείνα, δίψα και κούραση, μέχρι να πεθάνουν.

 Τότε πηγαίνουν στις Μούσες και τους λένε τα ονόματα των πιστών τους οπαδών, που είδαν στη Γη κατά το σύντομο πέρασμά τους. Έλεγαν πως οι Μούσες γεννήθηκαν, επειδή ο Δίας, που γιόρταζε το γάμο του, ρώτησε τους καλεσμένους του, τους άλλους θεούς, αν τους έλειπε τίποτα. Εκείνοι τότε του απάντησαν πως θα έπρεπε να φτιάξει κάποιες θεότητες που θα υμνούσαν τον Δία με στίχους και μουσική αντάξια των κατορθωμάτων και του μεγαλείου του. Ως προς την καταγωγή τους, οι πιο πολλοί πίστευαν πως μητέρα τους ήταν η Μνημοσύνη, που κοιμήθηκε μαζί με τον Δία στην Πιερία (δηλαδή την περιοχή βόρεια του Ολύμπου), για εννιά διαδοχικές νύχτες. Ένα χρόνο μετά η Μνημοσύνη γέννησε εννιάδυμα, κοντά στην κορυφή του Ολύμπου: εννιά κόρες, που τις μάγευε όλες η μουσική και η ποίηση και που από τότε αποτέλεσαν μια λαμπρή χορωδία. Τα ονόματά τους ήταν τα εξής: Κλειώ, Ευτέρπη, Θάλεια, Μελπομένη, Ερατώ, Τερψιχόρη, Πολύμνια, Ουρανία, Καλλιόπη. Ως προς τον αριθμό και την καταγωγή τους, οι άλλες εκδοχές ήταν πως ήταν κόρες του Ουρανού και της Γαίας, ή του Απόλλωνα, ακριβώς επειδή κι ο ίδιος σχετίζεται άμεσα με τη μουσική. Ο Απόλλωνας, μάλιστα, διεύθυνε τη χορωδία τους, γι' αυτό και ονομαζόταν Μουσαγέτης - "ηγέτης", διευθυντής των Μουσών. Θεωρούσαν, επίσης, κάποιοι ότι ήταν λιγότερες από εννιά, ίσως και τρεις ή τέσσερις. Γενικά, πάντως, ήταν συνηθισμένο στην αρχαιότητα για τους ομαδικούς θεούς να υπάρχει σύγχυση σ' αυτά τα θέματα.

Η λατρεία των Μουσών ξεκίνησε από την Πιερία, δηλαδή την περιοχή στην οποία γεννήθηκαν, γι' αυτό και τις έλεγαν "Πιερίδες". Έλεγαν πως ο Πίερος, βασιλιάς της Μακεδονίας σύμφωνα με τη μυθολογία, έφερε από κει τη λατρεία τους στη Βοιωτία. Ο Πίερος, μάλιστα, απέκτησε εννιά κόρες, στις οποίες έδωσε το όνομα των Μουσών, Πιερίδες. Ήταν όμως τόσο αλαζονικές, ώστε προκάλεσαν τις Μούσες να παραβγούν μαζί τους στο τραγούδι. Οι Μούσες τις νίκησαν, όπως ήταν φυσικό, και για να τις τιμωρήσουν, τις μεταμόρφωσαν σε φλύαρες κίσσες. Όταν αυτές τραγουδούσαν, σκοτείνιαζε και κανείς δεν τις άκουγε. Στη Βοιωτία, λοιπόν, οι Μούσες κατοικούσαν στο βουνό Ελικώνας, που έγινε και το κέντρο της λατρείας τους. Γι' αυτό άλλωστε και τις ονόμαζαν "Ελικωνιάδες". Αργότερα κάποιοι συγγραφείς τις τοποθετούσαν στον Παρνασσό. Με μεγάλο ζήλο λατρεύονταν, επίσης, οι Μούσες στους Δελφούς, λόγω της στενής σχέσης τους με το θεό Απόλλωνα, στον οποίο ανήκε το μαντείο. Εκεί η λατρεία Απόλλωνα και Μουσών έφτασε να συγχωνευτεί εντελώς. Στην Αθήνα τις τιμούσαν ιδιαίτερα: μεταξύ άλλων, ονόμαζαν μια κορυφή κοντά στην Ακρόπολη "Μουσείον" προς τιμή τους κι ο Πλάτωνας είχε χτίσει βωμό στο όνομά τους στην Ακαδημία του. Οι Μούσες έγιναν ιδιαίτερα δημοφιλείς σ' ολόκληρη την Ελλάδα. Ίχνη της λατρείας τους βρέθηκαν στην Πελοπόννησο, τα νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη, όπου μάλιστα λεγόταν ότι είχε γίνει ο αγώνας τραγουδιού μεταξύ Μουσών και Σειρήνων. Επικράτησαν φυσικά οι πρώτες, που τιμώρησαν τις φαντασμένες Σειρήνες, κόβοντας τα φτερά τους. Εκείνες έπεσαν στη θάλασσα και πνίγηκαν. Ακόμη τις τιμούσαν και σε πολλές πόλεις της Μεγάλης Ελλάδας (ελληνικές αποικίες της Κάτω Ιταλίας και Σικελίας), ενώ στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου είχε ιδρυθεί στα χρόνια μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου το "Μουσείο", ένα φημισμένο εκπαιδευτικό ίδρυμα, με διευθυντή του τον αρχιερέα στην υπηρεσία των Μουσών.

Στα έργα του Ομήρου, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, οι Μούσες, ως θεές της ποίησης, κατέχουν πολύ σημαντική θέση? όταν ο ποιητής αρχίζει την αφήγηση του κάθε έπους, ζητά από τη Μούσα να τον βοηθήσει. Οι Μούσες τα ξέρουν όλα και τα έχουν δει όλα, πρέπει λοιπόν να τον βοηθήσουν να θυμηθεί γεγονότα του παρελθόντος, που ο ίδιος έχει μόνο ακουστά και που ο νους του αδυνατεί να συγκρατήσει. Στα ομηρικά έπη, λοιπόν, εμφανίζονται, πάνω απ' όλα, ως θεότητες της Μνήμης. Στον Όμηρο επίσης αναφέρεται η περιπέτεια του αοιδού Θάμυρη από τη Θράκη, που καυχήθηκε πως θα μπορούσε να νικήσει τις Μούσες στο τραγούδι. Εκείνες, τότε, τον τύφλωσαν και του στέρησαν την ικανότητα να γράφει στίχους και να παίζει λύρα.

Στην Οδύσσεια, ο φημισμένος τραγουδιστής των Φαιάκων Δημόδοκος ήταν ο αγαπημένος της Μούσας, που του έδωσε, όμως, μαζί με την τέχνη να γράφει υπέροχα τραγούδια κι ένα ολέθριο δώρο: του στέρησε το φως των ματιών του. Φαίνεται πως οι τυφλοί αοιδοί ήταν κάτι συνηθισμένο έτσι κι αλλιώς στην εποχή του Ομήρου. Είναι γνωστό ότι η απουσία της όρασης οξύνει τη μνήμη κι αυτό πρέπει να έκανε τους αοιδούς πολύ δυνατούς στο να θυμούνται και να απαγγέλλουν απέξω αναρίθμητους στίχους, όπως γινόταν τότε.

Ο ποιητής Ησίοδος, όταν ξεκινά τη "Θεογονία" του, μας διηγείται μια ιστορία που ο ίδιος έζησε: μια μέρα, όταν έβοσκε τα πρόβατά του στη Βοιωτία, την πατρίδα του, τον πλησίασαν οι Μούσες στο βουνό Ελικώνας και του έδωσαν ένα κλαδί δάφνης: του χάρισαν το δώρο της ποίησης. Για πρώτη φορά στην ευρωπαϊκή ποίηση ο ποιητής παρουσιάζεται να έχει συνειδητοποιήσει τη θέση του στην τέχνη? ότι δημιουργεί ως αυτόνομη οντότητα κι ότι οι Μούσες οι ίδιες παρέχουν την εγγύηση για την καλλιτεχνική αξία των όσων ο ίδιος συνθέτει. Εδώ οι Μούσες δεν ευλογούν και δε βοηθούν απλώς τον ποιητή, αλλά τον μυούν στην τέχνη.

Όπως αναφέρθηκε οι Μούσες θεωρούνταν θεές της μουσικής και της ποίησης, που εν χορώ υμνούσαν τον Δία με τις μελωδικές τους φωνές. Στον Όμηρο είδαμε και μια άλλη τους διάσταση: θεές της Μνήμης και κατ' επέκταση εκείνες που διασώζουν αξίες και ηθικές αρχές και διδάγματα από το παρελθόν. Μ' άλλα λόγια, ό,τι μια κοινωνία θεωρεί βασικό για την επιβίωσή της. Μέχρι τα τέλη της αρχαιότητας οι εννιά Μούσες ήταν μια αδιάσπαστη ομάδα, λίγο λίγο όμως και γύρω στα τέλη της ρωμαϊκής εποχής η καθεμιά τους περιορίστηκε σε μιαν ιδιαίτερη περιοχή. Οι διάφοροι συγγραφείς δε συμφωνούν πάντα μεταξύ τους, ως προς τη διάκριση αυτή? παρόλα' αυτά έγινε, με τον καιρό, λίγο πολύ αποδεκτή και έχει φτάσει ως τις μέρες μας. Είτε όλες μαζί, ως μια ενιαία ομάδα, είτε η καθεμιά ξεχωριστά, οι Μούσες συμβόλιζαν το μεγαλείο της τέχνης? το ωραίο όχι μόνο στη μορφή, μα και στο περιεχόμενο. Είναι φωτεινές και ήπιες μορφές που μέχρι σήμερα προσωποποιούν την παρηγοριά που φέρνει η τέχνη και η ηθική στη ζωή των ανθρώπων, καθώς και την ομορφιά που της δίνει.

Συγκεκριμένα, οι Μούσες ήταν οι εξής:

Η Καλλιόπη: Η κόρη της επικής ποίησης και των καλών τεχνών και η πιο σεβαστή από όλες τις μούσες. Ο Όμηρος ξεκίνησε τα έπη του με επίκληση της Καλλιόπης. Απεικονίζεται συνήθως με χρυσό στεφάνι στο κεφάλι, κρατώντας πινάκιο και γραφίδα και συχνά με τα Ομηρικά έπη στα γόνατά της. Ήταν η επισημότερη και ανώτερη από τις άλλες αδελφές της Μούσες. Συνόδευε τους βασιλείς και τους ανώτατους άρχοντες για να επιβάλλει με τα λόγια της υποταγή και δικαιοσύνη. Η Καλλιόπη ήταν προστάτισσα των ηρωικών ποιημάτων και της ρητορικής. Την ονόμαζαν και Καλλιέπειαν, επειδή ήταν ευρέτρια της ποίησης. Σύμφωνα με την παράδοση η Καλλιόπη γέννησε τον Ορφέα, τις Σειρήνες, τον Κυμόθεο κ.α. Ζωγράφιζαν την Καλλιόπη νέα και ωραία, με άνθη στο κεφάλι η κισσό, στο δεξί χέρι να κρατάει δάφνες και στο αριστερό δύο βιβλία, πολλές φορές την Ιλιάδα και την Οδύσσεια.

Η Ευτέρπη: Θεωρείται η κόρη της μουσικής. Αργότερα ονομάστηκε μούσα της λυρικής ποίησης και απεικονιζόταν κρατώντας έναν αυλό. Η μούσα Ευτέρπη ανακάλυψε διάφορα μουσικά όργανα, τα μαθήματα και τη διαλεκτική. Τα μαθήματα τέρπουν τους ανθρώπους αλλά και είναι "εύτερπεις" οι λόγοι των πεπαιδευμένων. Η Ευτέρπη με τον Στρυμόνα γέννησε τον Ρήσσο. Τη ζωγράφιζαν δαφνοστεφανωμένη να παίζει αυλό ή να τον κρατά. Δίπλα της βρισκόταν όργανα μουσικά και κείμενα, ο Έρωτας και δέντρα με τον τραγουδιστή Τέττιγα (τζιτζίκι).

Η Κλειώ: Στην ελληνική μυθολογία η Κλειώ ήταν η Μούσα της επικής ποίησης και της Ιστορίας. Εγγυάται την πιστότητα του αρχικού λόγου, διατηρώντας την ενότητά του στο διηνεκές προφορικά ή γραπτά, εφόσον «η φωνή ομηρεύουσα», αυτή που καθίσταται όμηρος του γραπτού λόγου είναι και λιγότερο επισφαλής σε αλλοιώσεις προϊόντος του χρόνου. Ήταν κόρη του Δία και της Μνημοσύνης. Το όνομα της προέρχεται από τη ρίζα κλέω/κλείω που σημαίνει αφηγούμαι ή κάνω γνωστό. Απεικονιζόταν με ένα ρολό περγαμηνών ή ομάδα από πλακίδια και με δάφνινο στεφάνι. Επίσης η σάλπιγγα για να διαλαλεί τις αξιομνημόνευτες παραδειγματικές πράξεις και η κλεψύδρα όσον αφορά τη ροή και τη χρονική τάξη των γεγονότων. Είχε ένα γιο από τον Πίερο, τον Υάκινθο. Το πάθος μεταξύ της Κλειώς και του Πιέρου ήταν η τιμωρία της Αφροδίτης, όταν κάποτε η Κλειώ τόλμησε να την ειρωνευτεί για τον δεσμό της με τον Άδωνη.

Η Τερψιχόρη: Στην Ελληνική μυθολογία, η Τερψιχόρη ήταν μία από τις εννέα Μούσες, η μούσα του χορού και των δραματικών χορικών. Συνήθως απεικονίζεται καθισμένη και κρατώντας μια λύρα. Μερικές φορές αναφέρεται ως μητέρα των Σειρήνων. Το όνομά της προέρχεται από το ρήμα τέρπω (ευφραίνω) και το ουσιαστικό χορός.

Η Ερατώ: Η Ερατώ ήταν μία από τις Εννέα Μούσες της ελληνικής μυθολογίας. Ήταν η Μούσα της λυρικής ποίησης και των ύμνων. Απεικονίζεται με μία λύρα. Κατά τον Ησίοδο (Θεογον. 78) είναι κόρη του Διός και της Τιτανίδος Μνημοσύνης. Θεωρούνταν προστάτιδα του γάμου και του έρωτα. Ακόμα θεωρείται εφευρέτης του χορού, των προς τους θεούς ύμνων και γενικότερα προστάτρια της Ποίησης. Κύριο σύμβολό της ήταν η λύρα, αλλά και η κιθάρα, η φόρμιγξ και η βάρβιτος. Απεικονίζεται πάντοτε όρθια και ενίοτε σχεδόν τελείως γυμνή. Η Μούσα Ερατώ είναι αυτή που επινόησε τα ερωτικά ποιήματα, το γάμο, την ποίηση, τη μουσική και τη διαλεκτική. Το όνομα Ερατώ προέρχεται από το ρήμα έρεσθαι και από τη λέξη έρως και εραστής. Τη ζωγράφιζαν καθιστή, να φορά στεφάνι από τριαντάφυλλα, με τη λύρα και το τόξο του έρωτος στα χέρια και την επιγραφή "Έρατώ Ψάλτριαν". Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος ξεκινά το τρίτο κεφάλαιο του τέταρτου μέρους στα Αργοναυτικά με τους στίχους:.. «Και τώρα Μούσα Ερατώ, έλα κοντά μας και πες μας πώς ο Ιάσονας ...έφερε το χρυσόμαλλο Δέρας... από τον ερωτά του στη Μήδεια ... γιατί έχεις τις χάρες της Κύπριδας Αφροδίτης... και φέρνεις τη μαγεία στα ανύπαντρα κορίτσια...

Η Πολύμνια: Η Πολύμνια, στην Ελληνική μυθολογία, ήταν η Μούσα των ιερών ύμνων και της ευγλωττίας. Ήταν η Μούσα των ύμνων ή των ασμάτων που ψάλλονται προς τιμή των θεών και των ηρώων. Δύο ρόλοι αποδίδονται στην Πολύμνια, που οφείλονται σε δύο διαφορετικές ετυμολογίες του ονόματός της. Η αρχαιότερη παράδοση τη θέλει προστάτρια των ύμνων (πολύ + ύμνος) που ψάλλονταν προς τιμή των θεών και των ηρώων. Κατά τη νεότερη όμως παράδοση, η οποία ετυμολογεί το όνομά της από το πολύ + μνεία, βοηθά στην εύκολη μάθηση και την απομνημόνευση. Έτσι, η Πολύμνια συγχέεται σχεδόν με τη Μνημοσύνη και τα αγάλματά της που σώθηκαν μέχρι σήμερα επιβεβαιώνουν την ερμηνεία αυτή. Σε αυτά παριστάνεται πάντοτε σαν να κατέχεται από κάποια βαθιά σκέψη και ανάμνηση. Είναι μία πολύ σοβαρή γυναίκα, συλλογισμένη και στοχαστική. Συχνά κρατά το δάχτυλό της μπροστά στα χείλη και αυτό αυξάνει τη σιωπηλή έκφραση της μορφής της. Συνήθως απεικονίζεται φορώντας μακρύ μανδύα και πέπλο, και έχοντας εναποθέσει τον αγκώνα της σε ένα μαξιλάρι. Φέρνει φήμη στους συγγραφείς των οποίων οι δουλειές τούς έχουν χαρίσει αθάνατη φήμη. Μια τρίτη ιδιότητα της δόθηκε κατά τους τελευταίους αιώνες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας: Θεωρήθηκε προστάτιδα της μιμικής τέχνης. Επίσης, η Πολύμνια είναι μερικές φορές γνωστή και ως η Μούσα της γεωμετρίας, του διαλογισμού και της γεωργίας.

Η Θάλεια: Στην ελληνική μυθολογία, μία από τις εννέα Μούσες ήταν και η Θάλεια. Θεωρείται πλησιέστερη στην Τερψιχόρη. Ήταν προστάτιδα της ευπρεπούς και κόσμιας ευθυμίας. Παριστανόταν μόνο με τα σύμβολά της: αόρατη στα συμπόσια ως εμπνεύστρια των εύθυμων τραγουδιών, στα οποία τόνιζε το πνευματώδες κυρίως στοιχείο, βοηθούμενη από την «ιλαρότητα» (ευχαρίστηση) των «ευωχουμένων» (συνδαιτυμόνων). Έτσι ως θεότητα της «καλής διάθεσης» και της έναρξης του κεφιού αποχωρούσε μόλις άρχιζε ο θορυβώδης «κώμος». Επίσης, η Μούσα Θάλεια είχε υπό την προστασία της τη βουκολική ποίηση, δηλαδή τα αντίστοιχα σημερινά δημοτικά τραγούδια και αργότερα την κωμωδία. Γι? αυτό και παριστανόταν συνήθως με στέφανο κισσού στην κόμη, κρατώντας στο αριστερό χέρι προσωπείο (= μάσκα) θεάτρου και στο αριστερό κοινή βακτηρία (= ράβδο), με ελαφριά ένδυση και ενίοτε με τρίχινο χιτώνα, (ακριβώς τα σημερινά ακόμη σύμβολα του χώρου της δημοτικής μουσικής).Το όνομά της προήλθε από το ρήμα θαλλέω - θαλλώ, που σημαίνει βλαστάνω άφθονα, ανθίζω πλούσια, ευδοκιμώ. Ρήμα που ήταν εύχρηστο μόνο στον Ενεστώτα και Παρατατικό χρόνο. Το ουσιαστικό θαλλός σήμαινε ο κάθε νέος κλώνος, κοινώς βλαστάρι.

Η Μελπομένη: Ήταν η μούσα της τραγωδίας, παρόλο τα χαρούμενα τραγούδια της. Κατά τη Θεογονία του Ησιόδου και του Απολλοδώρου ήταν κόρη του Δία και της Μνημοσύνης και μητέρα των Σειρήνων μετά του Αχελώου. Στην αρχή θεωρούταν μούσα του μέλους ή της ωδής, απ' όπου και το όνομά της. Σ? αυτήν αποδίδεται η εφεύρεση της βαρβίτου με την οποία μέλπουσα «καθήδυνε» τους θνητούς ακροατές της, «θνητοίσι μελίφρονα βάρβιτον εύρε» (Ανθολογία ΙΧ 504) περιστοιχιζόμενη από την ακολουθία της, τις Ώρες και τις Νύμφες. Αργότερα όμως αποβαίνει η κατ? εξοχή μούσα της θεατρικής τραγωδίας. Με την Μελπομένη παρομοιάζεται, σε επίγραμμα του Αγαθίου η τραγωδός Αριάδνη της οποίας το άσμα, λέγει, αδόμενο με τραγικό στόμφο, έμοιαζε με την ηχηρή και πύρινη ωδή της Μούσας της Τραγωδίας. Η Μελπομένη ως Μούσα συνοδεύει με τις άλλες Μούσες τον Απόλλωνα αλλά και συνεργάζεται με τον Διόνυσο. Ετυμολογικά το αρχαίο ρήμα μέλπω σημαίνει άδω, ψάλλω, υμνώ και εξυμνώ. Εκτός όμως από τις κύριες αυτές σημασίες, οι αρχαίοι Έλληνες με το ρήμα μέλπω απέδιδαν κυρίως όλες τις παραπάνω ερμηνείες μόνο και όταν συνοδεύονταν με μουσικό όργανο, λύρα ή κιθάρα. Η Μούσα αυτή έχει συναντήσει και υπερνικήσει την τραγωδία. Ενώ μέσα από τις καταστροφές η Μελπομένη έχει δει την τραγωδία σε όλες της τις μορφές, μέσα από αυτή την τραγωδία βοηθά να προβάλει ο θρίαμβος του ανθρώπινου πνεύματος. Θα λειτουργήσει ως οδηγός, για να εμπνεύσει τον άνθρωπο να ανταπεξέλθει την καταιγίδα. Στις αγγειογραφίες συχνά απεικονίζεται κοντά στον Διόνυσο με μία τραγική μάσκα και φορώντας κοθόρνους, υποδήματα που παραδοσιακά φορούσαν οι τραγικοί ηθοποιοί. Συχνά επίσης κρατά μαχαίρι ή ρόπαλο (κορύνη) στο ένα χέρι και την τραγική μάσκα στο άλλο. Στο κεφάλι της απεικονίζεται να φορά στέμμα από κυπαρίσσι. Ενίοτε φέρει και ξίφος (επίδειξη θεατρικών παραστάσεων).

Η Ουρανία: Στην Ελληνική μυθολογία, η Ουρανία είναι μία από τις εννιά ιερές Μούσες του Ελικώνα. Θεωρούνταν ιδεατή ανθρωπόμορφη θεά, εφευρέτης και προστάτης της Αστρονομίας και της Αστρολογίας. Συνήθως απεικονίζεται φορώντας αστεροειδή στέφανο και εσθήτα κυανή, κρατώντας στο αριστερό χέρι παγκόσμια σφαίρα και στο δεξιό διαβήτη, που αποτελούν και τα «ιερά» σύμβολά της. Φέρεται ως μητέρα του Υμεναίου, από τον Διόνυσο, και του Λίνου από τον Απόλλωνα. Οι αρχαίοι Έλληνες απέδιδαν στην Ουρανία και μαντικές δυνάμεις. Κατοικία της ήταν ο ουράνιος θόλος, απ' όπου και το όνομά της. Επίσης «Ουρανίδες» ή «Ουρανίωνες» ονόμαζαν οι αρχαίοι τους 6 γιους και τις 7 κόρες του Ουρανού και της Γαίας, δηλαδή τους Τιτάνες (Ωκεανός, Κοίος, Υπερίων, Κρίος, Ιαπετός, Κρόνος) και  τις Τιτανίδες (Τηθύς, Ρέα, Θέμις, Μνημοσύνη, Φοίβη, Διώνη και Θεία). Την ίδια δε ονομασία απέδιδαν εξ ίσου και σε όλους τους θεούς που κατοικούσαν στον ουρανό («Θεοί Ουρανίωνες», Ιλιάδα Α 570)

Η Σαπφώ: Θεωρείται με την ποίησή της, που ήταν γραμμένη στην αιολική διάλεκτο, ως η σημαντικότερη λυρική ποιήτρια της αρχαιότητας. Ο Πλάτων την ονομάζει «σοφή» και «δέκατη Μούσα», ο Ανακρέων «ηδυμελή», ο Λουκιανός «μελιxρόν αύχημα Λεσβίων» οι Ιουλιανός και Αντίπατρος «θηλυκό Όμηρο» και «τιμή Λεσβίων γυναικών», ενώ ο Στράβων «θαυμαστόν τέρας». Ο Οράτιος στη 2η ωδή του μας λέει ότι ακόμα και οι νεκροί στον κάτω κόσμο ακούν τα τραγούδια της με θαυμασμό σε ιερή σιγή. Μετά τον θάνατό της στην πατρίδα της Λέσβο έκοψαν νόμισμα με τη μορφή της. Στις Συρακούσες και στην Πέργαμο στήθηκαν αγάλματά της, ενώ στις Συρακούσες κατασκευάστηκε και ένα κενοτάφιο σε ανάμνησή της. Σε μεταγενέστερη όμως εποχή, οι Αττικοί κωμωδιογράφοι τη δυσφήμησαν για ομοφυλοφιλικές τάσεις (εξ ου και ο όρος λεσβία). Αφορμή για τις φήμες υπήρξε πιθανόν το ότι η Σαπφώ εκδήλωνε έντονο συναισθηματισμό προς τις μαθήτριές της. Μολονότι κανένας από τους συγγραφείς δεν αναφέρει κάτι σχετικό μέχρι την εποχή του Αριστοτέλη, οι κρίσεις αυτές για τη Σαπφώ επικράτησαν. Μάλιστα αναφέρεται ότι η Σαπφώ είχε ερωτευθεί την Ατθίδα, την Τελέσιππα και τη Μεγάρα. Σύγχρονοί μας μελετητές εκφράζουν αμφιβολίες για το αν η Σαπφώ ήταν όντως λεσβία.

Πάντως με τον χαρακτηρισμό Μούσες αναφέρονται και οι Τιτανίδες καθώς και οι Απολλωνίδες, οι οποίες προϋπήρξαν των εννέα μουσών.

Οι Τιτανίδες Μούσες ήσαν τρεις ή τέσσερις Τιτανίδες θεότητες της μουσικής. Τα ονόματά τους ήσαν Μελέτη, Αοιδή και Μνήμη εκ των οποίων η τελευταία ταυτίζεται με την Μνημοσύνη, μητέρα των εννέα Μουσών (Παυσανίας 9.29.1) ή Θελξινόη, Αοιδή, Αρχή, Μελέτη (Κικέρων De Natura Deorum/φύση των θεών 3.21). Κατάγονταν  από τον Ουρανό και την Γαία (Αλκμάνος 67, Μίμνερμος 13, Πράξιλλα η Σικυωνή Frag 3, Διόδωρος Σικελιώτης 4.7.1, Αρνόβιος 3.37) ή από τον Ουρανό (Παυσανίας 9.29.1, Κικέρων 3.21).

Οι Απολλωνίδες Μούσες ήσαν τρεις κόρες του θεού Απόλλωνα (Εύμελος 35, Τζέτζης επί ησιόδου 23) και ονομάζοντο Κηφισώ, Απολλωνίς και Βορυσθένις ή Νήτη, Μησή και Υπάτη (Πλουτάχου Συμπόσιο 9.14) και λατρεύονταν στο μαντείο των Δελφών. Η τελευταίες ονομασίες αντιπροσώπευαν την χαμηλή ? μέση και υψηλή κλίμακα των χορδών της λύρας.

Εργασία στο μάθημα της Οδύσσειας από τη μαθήτρια του Α3 Λίλα Ποθητού
Σχολική χρονιά 2013-14