ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΩΝ ΤΕΙΧΩΝ

Ο ναός της Αγίας Αικατερίνης βρίσκεται στο ΒΔ τμήμα της Άνω Πόλης, στην οδό Τσαμαδού, κοντά στα βυζαντινά τείχη. Είναι κτίσμα χαρακτηριστικό της λεγόμενης «Μακεδονικής Σχολής», είναι δηλ. σύνθετος τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος με πέντε τρούλους και κλειστή περιμετρική στοά, που απολήγει ανατολικά σε δύο συμμετρικά παρεκκλήσια. Με πιο απλά λόγια, ο ναός δια¬μορ¬φώ¬νεται με τέσσερις καμάρες πάνω στις οποίες στηρίζεται ο κεντρικός τρούλος που είναι εγγεγραμ¬μένος σε τετράγωνο σταυρό. Γύρω από το τετράγωνο της βάσης του τρούλου αναπτύσσεται προς τις τρεις κατευθύνσεις (νότος, δύση, βορράς) ένα χαμηλωμένο κλίτος, που δίνει μεγαλύτερη ευρυχωρία στον ναό και προσθέτει κομψότητα και μορφολογικό ενδιαφέρον, καθώς στις τέσσερις γωνίες του ανυψώνονται ισάριθμοι τρούλοι, πιο χαμηλοί από τον κεντρικό που κυριαρχεί.

Ο ναός αρχικά δεν ήταν αφιερωμένος στην Αγία Αικατερίνη, αλλά –σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές και με βάση κάποια στοιχεία του εικονογραφικού του προγράμματος– είχε κτιστεί προς τιμή του Ιησού Χριστού, ενώ πιστεύεται επίσης ότι αποτελούσε το καθολικό της Μονής του Χριστού Παντοδύναμου. Μετά την απελευθέρωση της πόλης, το 1912, ο ναός αποδόθηκε και πάλι στη χριστιανική λατρεία και το μνημείο συνδέθηκε –άγνωστο για ποιον λόγο ή με ποια αφορμή– με την Αγία Αικατερίνη και σήμερα πλέον φέρει το όνομά της.

Ο ναός είχε υποστεί πολλές διαφοροποιήσεις και επεμβάσεις, ιδιαίτερα με τη μετατροπή του σε τζαμί, που έγινε στα χρόνια του σουλτάνου Βαγιαζήτ Β (1481-1511) από τον μπεηλέρμπεη Yakυp Pasa, από τον οποίο πήρε και την ονομασία Γιακούπ πασά τζαμί. Τότε περίπου κτίστηκε και ο μινα¬ρές, ο οποίος κατεδαφίστηκε μετά την απελευθέρωση της πόλης. Πολλές από τις επεμβάσεις από¬κα¬τα¬στάθηκαν με τις αναστηλωτικές και στερεωτικές εργασίες του 1946. Αφαιρέθηκαν τα κο-νιά¬μα¬τα που είχαν προσθέσει οι Τούρκοι, για να αποκαλυφτούν οι πολύ ενδιαφέρουσες τοιχο¬ποι-ίες στο εξωτερικό και στο εσωτερικό τμήματα τοιχογραφιών σύγχρονων με τον ναό.

Σήμερα σώζονται, στην κόγχη του Ιερού Βήματος, Ιεράρχες που συλλειτουργούν και η Κοινωνία των Αποστόλων. Στον κεντρικό τρούλο προφήτες και άγγελοι γύρω από τον κατεστραμμένο σήμερα Πα¬ντοκράτορα. Στον κυρίως ναό παραστάσεις από τα θαύματα του Κυρίου (Γάμος της Κανά, Θερα¬πεί¬α παραλύτου, Ίαση του τυφλού, Ίαση του λεπρού, Ο Χριστός που ησυχάζει τα νερά της λί-μνης και ο Διάλογος του Χριστού με τη Σαμαρείτιδα). Επίσης, σώζονται και οι τοιχογραφίες της Γέν¬νησης, της Υπαπαντής, της Προσκύνησης των Μάγων και της Πεντηκοστής. Στο δυτικό σκέλος του πε¬ρι¬στώ¬ου διακρίνονται μορφές αγίων, κυρίως ασκητών και στυλιτών, στον βορειοδυτικό τρούλο ο Χριστός Εμμανουήλ, και στον νάρθηκα η Δευτέρα Παρουσία.

Για τις τοιχογραφίες αυτές προτάθηκε μια χρονολόγηση γύρω στο 1315. Τα ζωηρά τους χρώματα, τα πλούσια διακοσμημένα αρχιτεκτονήματα, οι δυναμικές μορφές με το ελεύθερο πλάσιμο συνοψίζουν τα βασικά γνωρίσματα της τέχνης του πρώιμου 14ου αιώνα και συνδέουν τη ζωγραφική του ναού με έργα εργαστηρίων της Θεσσαλονίκης.

Το κείμενο επιμελήθηκε η μαθήτρια Ελπίδα Γιάλλι

Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ 

Ακολουθούν φωτογραφίες του ναού

{gallery}2018-2019/aikaterini{/gallery}

Βιβλιογραφία-Δικτυογραφία
Ε. Κουρκουτίδου-Νικολαΐδου και Α. Τούρτα, Περίπατοι στη Βυζαντινή Θεσσαλονίκη, εκδ. ΚΑΠΟΝ, Αθήνα, 1997
Ν. Κ. Μουτσόπουλος (εποπτεία έκδ.) Θεσσαλονίκη, Ιστορία της Πόλης και του Δήμου, εκδ. Αλέξανδρος, 2002
Απόστολος Παπαγιανόπουλος, Ιστορία της Θεσσαλονίκης, εκδ. Ρέκος
Α. Σέμογλου, Αγία Αικατερίνη, στο Α. Μέντζος - Α. Π. Πλιώτα (επιμ. κειμ.), Αποτυπώματα. Η βυζαντινή Θεσσαλονίκη σε φωτογραφίες και σχέδια της Βρετανικής Σχολής Αθηνών (1888-1910), Θεσσαλονίκη 2012, 158-165
Αγία Αικατερίνη, Εξερευνώντας τον κόσμο του Βυζαντίου